Nederlands Dagblad (20 april 2013)
Doel en middel
Een paar keer per jaar schrijf ik een column voor de ND-rubriek 'Sporen'. Op zoek naar sporen van Gods koninkrijk. Vandaag over de gelijkheid van doel en middel.
- Lees ook: De weg van liefde op een Palestijnse heuveltop (Nederlands Dagblad)
Toen ik een paar jaar geleden door India reisde, bezocht ik in Mumbai een huis waar Gandhi tachtig jaar geleden heeft gewoond. Het is nu een soort museum waar ik me gek genoeg niets meer van herinner op één enkele spreuk na in een lijstje dat ergens achteloos aan een paal was opgehangen. De zin luidde: "Doel en middel moeten inwisselbaar zijn." Het heeft me niet meer losgelaten.
Het was een belangrijk principe van Gandhi, leerde ik later, en volgens hem ook de kern van de boodschap van Jezus. Als een vreedzame samenleving je doel is, kan geweld niet je middel zijn. Als een liefdevolle samenleving je doel is, kan partijschap niet je middel zijn. Als tevredenheid je doel is, kan consumentisme niet je middel zijn. Wat je zaait, zul je oogsten, zegt het evangelie, en inderdaad suggereert Jezus regelmatig dat Gods koninkrijk zoeken op een bepaalde manier het begin van Gods koninkrijk is.
Alle ideologieën, of ze nu communistisch, kapitalistisch of wahabitisch zijn, zijn diep overtuigd van een stralende toekomst, vol vrede, voorspoed, respect of harmonie. Zo overtuigd, dat ze wat betreft de middelen een oogje dichtknijpen, waardoor hun telkens weer dat mooie doel uit de handen glipt. En dat is het radicale van het evangelie: Jezus draait het om. Voor hem heiligt het doel niet de middelen, maar de middelen het doel. Wij hoeven Gods rijk niet te bouwen, we moeten het alleen zoeken. Christenen kunnen dus nooit utopisch zijn. Ze volgen alleen Jezus, ongeacht de uitkomst. Daarom noemde men ze in het begin de mensen van de Weg.
De gelijkheid van doel en middel helpt me om te kiezen waar ik iedere dag weer voor moet gaan. Niet het bereiken van een moreel indrukwekkende staat, een oplossing voor het milieuprobleem, een ideale gemeenschap of een fijne kerk met alleen maar mooie liedjes (ik noem even een paar idealistische dromen), want die doelen sturen m'n denken automatisch de richting op van meer middelen en invloed, zonder mijn ego aan te pakken. Bovendien frustreert het, in een imperfecte wereld waar mensen niet doen wat ik wil.
Als ik me daarentegen richt op het hier en nu, komen er andere dingen bovendrijven als belangrijke doelstellingen van de dag. Soms gewoon hard werken, bijvoorbeeld, voor m'n levensonderhoud. Maar soms met mijn zoontje aan de Lego zitten. Soms meedoen met een protest tegen onrecht, soms tijd nemen voor een goed boek. Soms mijn geld geven aan iemand die in de schulden zit, of mijn kamer aan een gast, of juist geen gasten binnenlaten omdat het tijd is voor rust, of voor een goede film met een vriend. Energie steken, kortom, in zaken die een doel in zichzelf zijn, die ook waarde hebben als volgend jaar de aarde zou vergaan.
Henri Nouwen schrijft heel mooi dat er een verschil is tussen effect en vrucht. We hoeven ons niet druk te maken om effect. Soms mislukken onze plannen, soms gaan we dood. Maar God belooft wel vrucht als we Jezus volgen. Dat kunnen we zelf niet altijd zien. Ik hoop dat we van effectgerichte christenen weer vruchtgerichte christenen kunnen worden, van een doelgerichte kerk weer mensen van de weg.
Gerelateerde artikelen
- 'Gastvrijheid mag je nooit uitbesteden' (overig)
- Theo Maassen en Thomas Hertog over de kosmos (De Groene Amsterdammer)
- ‘Materie? Die bestaat alleen in onze geest’ (De Groene Amsterdammer)
- Staan in de wereld van nu (overig)
- Als mannen huilen (Karavaan der Zotten)
Gebruikte Tags: geloof, sporen