overig Visie - 41 (2 november 2017)
Als seks wordt uitgekleed
Verleidelijke blikken, erotische poses en naakte huid. Je hoeft maar een winkelstraat in te lopen of je voelt het seksuele verlangen in de lucht hangen. Dat kunnen we snel heel moreel vinden. Maar is moraal het goede antwoord? Wat is dat eigenlijk, die' seksualisering'?
- Lees ook: "De eindtijd is begonnen" (overig)
Verleidelijke blikken, erotische poses en naakte huid. Je hoeft maar een winkelstraat in te lopen of je voelt het seksuele verlangen in de lucht hangen. In de etalages hangen fantastische fotoshopmodellen, en ervóór zien we jonge schoonheden die eruit zien alsof ze voor het avondeten nog iemand moeten verleiden. Op tv is dat niet anders. Films, series en muziekclips spelen met verleiding, schoonheid, lust en verlangen, en tonen ons acteurs en actrices die puur zijn geselecteerd om hun borstkas of hun decolleté.
Het is heel makkelijk om deze ‘seksualisering’ af te keuren en vooral heel immoreel te vinden. Vooral als we merken dat we er zelf ook gevoelig voor zijn en onze blik niet kunnen afwenden van al die heerlijke billen om ons heen. Dan zeggen we al snel dat we terug moeten naar vroeger. Maar is moraal wel een goed antwoord? Door altijd te praten in termen van geboden en verboden kunnen we onszelf ook bang maken voor seks. Ons geloof is geen moraal, het is vrijheid. Niet in de zin van doen waar je zin in hebt, maar échte, vervullende vrijheid. Laten we eens kijken wat onze cultuur nu precies met vrijheid doet.
Romantiek
In onze cultuur nemen onze verlangens een centrale plek in. Op alle gebieden van het leven leren we dat onze verlangens ten diepste goed zijn, en dat we die moeten ontplooien. Je moet jezelf zijn, je moet genieten, je moet avontuur beleven, je moet de leukste vakanties hebben, je moet gelukkig worden, je moet je gevoel volgen. Dat spat van de tijdschriften en de tv-programma’s af. Zoals pas in de Happinez stond: ‘Een relatie kan verstikkend zijn. Stel jezelf regelmatig de evaluatievraag: dient mijn relatie nog steeds mijn geluk?’
Deze levenshouding is pure Romantiek, één van de belangrijkste culturele stromingen in de geschiedenis. Schrijvers en kunstenaars in de achttiende eeuw riepen mensen op om op zoek te gaan naar hun ware zelf. We moeten niet ons niet laten definiëren door anderen, zei Jean-Jacques Rousseau bijvoorbeeld. We moeten op zoek naar onze pure, innerlijke kern, want die is goed. We moeten onze diepste verlangens niet laten onderdrukken door de pastoor, de leraar of onze ouders.
In de woelige jaren zestig brak dit romantische levensgevoel door naar de massa. Wij zijn allemaal romantici geworden. Zoals Dr. Phil zegt: ‘Het is de “jij” die je binnenste kern vormt. Het is het gedeelte van jezelf dat niet wordt bepaald door je baan, relaties of bezigheden. Het staat in tegenstelling wat je door anderen geacht wordt te doen of te zijn. Het is de “jij” die opbloeit in de periodes in je leven wanneer je het gelukkigst bent.” We leven in een cultuur van Romantiek. We moeten onszelf zijn. En we kunnen ons het beste ontplooien door naar onze diepste verlangens te luisteren.
Maar er zit een addertje onder het gras. Want onze verlangens komen ten diepste niet uit onszelf. We kopiëren onze verlangens van anderen, zoals alle sociaalwetenschappers ons tegenwoordig vertellen. Waarom willen wij een mooie auto? Omdat onze buurman er ook eentje heeft. Waarom willen we rondtrekken in Thailand? Omdat we niet willen onderdoen voor onze collega, die jaloersmakende foto’s appt van zijn Turkse strandvakantie. En zelfs de partner die we zoeken moet voldoen aan wat mensen, waar wij tegenop kijken, mooi vinden. Maar wat is mooi? In de zeventiende eeuw waren mollige dikkerds met vetribbeltjes hot. Nu de dunne sprietjes met een perzikhuidje. Dat bewijst al dat we helemaal niet zo vrij en zelfstandig zijn in onze verlangens. Zelfs wie we sexy vinden, is afgekeken van de groep. (De Bijbelschrijvers wisten dat trouwens al lang. Ze roepen ons continu op om onze verlangens af te kijken van God en niet van de meute.)
Ons kopieerkarakter is voor economen en marketeers natuurlijk een fantastische motor om bedrijven op te laten draaien. Reclames laten ons daarom zelden alleen een product zien. Ze laten ons mooie, succesvolle mensen zien die dit product gebruiken. Ze weten dat wij dure koffiecupjes kopen als we een knappe, nonchalante George Clooney zien die dit drinkt. In werkelijkheid houdt Clooney niet eens van koffie! Maar dat maakt niet uit, wij vallen voor zijn onafhankelijke mannelijkheid en wij willen daar ook iets van proeven. En daarmee zijn we terug bij seks. Want seksueel verlangen, via een knappe man of een knappe vrouw, speelt een enorme rol in de media.
Intimiteit
De oudste seksuele reclame stamt uit 1871. Toen zette Pearl Tobacco een naakte vrouw op het pakje. Het werkt zo goed, dat tegenwoordig zelfs kaas beter wordt verkocht als er blote billen bij staan. En als popartiesten een hit willen scoren, moeten ze in hun clips vooral modellen stoppen die dansen alsof ze de liefde bedrijven.
Het is logisch dat dat ons beïnvloedt. De media houden ons een bepaalde manier van het goede leven voor, zegt Henk Reitsema, van het christelijk studie- en retraitecentrum l’Abri. Hij gebruikt films vaak om maatschappelijke vraagstukken te bespreken. ‘Neem een oude film als The English Patient. Kijkers huilen tranen met tuiten omdat ze de romantiek van deze affaire, buitenechtelijk, zo mooi en dramatisch vinden. Het had een heel sterk verhaal kunnen zijn over hoe iemand zich geeft aan een stervende patiënt. Maar het is een zoetsappig verhaal geworden over overspel.’
Het is niet alleen dat daardoor verschuift wat we normaal en goed vinden. Er gebeurt nog iets diepers, ziet Reitsema, vooral bij de jongere generaties. ‘Ik merk steeds vaker dat ze moeite hebben met intimiteit. Voor intimiteit heb je geheimzinnigheid nodig, veiligheid. Als je het op straat gooit, is het niet intiem meer. En daardoor verleren we het om daar goed mee om te gaan.’
Zoals in de film The Intern, zegt Reitsema. ‘Daar vertelt een jongen dat hij een probleem heeft met een meisje. Wat moet ik doen, vraagt hij wanhopig. “Ik heb haar al ge-sms’t, ik heb zelfs al een emailtje gestuurd!” Dat onvermogen zie ik vaker en het draagt eraan bij dat steeds meer mensen ook met zichzelf in de knoop raken.’
Erotiek is ver te zoeken
Jean Kilbourne, een Amerikaanse activiste, is het daar helemaal mee eens. Zij schrijft al vele jaren over de manier waarop vrouwen worden afgebeeld in de media en ze heeft er verschillende documentaires over gemaakt, zoals ‘Killing us softly’.
Erotiek is in onze maatschappij heel moeilijk te vinden, schrijft ze in een van haar stukken. Wat je aan seks ziet, is eigenlijk helemaal van erotiek losgemaakt. ‘Seksualiteit als belangrijke en diepe activiteit van de mens zijn opvallend afwezig. Stellen in advertenties kijken zelden naar elkaar. “Namen optioneel”, zegt een reclame van Budweiser bier, met een verstrengeld paar – je mag dronken worden, seks hebben, en je hoeft elkaars naam niet eens te weten. Mannen en vrouwen in muziekvideo’s gebruiken elkaar. Het is een koude en passieloze seks die ons omringt. Ieder gevoel van vreugde is weg. De modellen kijken vaak vijandig of verveeld naar elkaar. Dat is pas echt obsceen: hoe mensen worden gereduceerd tot objecten’.
Daar zit een probleem, zegt Kilbourne. Kinderen en jongeren die opgroeien leren de ander te zien als object. Sterker nog, ze leren zichzelf te zien als object. ‘Vooral meisjes worden geconditioneerd om dit te doen. Doordat ze leren dat je met geseksualiseerd gedrag en uiterlijk wordt beloond door de maatschappij. Maar ook jongens worden zó geconditioneerd om meisjes te beoordelen naar de maatstaven van de media, dat ze niet goed leren om empathie voor meisjes te voelen. Voor hen wordt het heel moeilijk om diepe, vervullende en intieme relaties te hebben met hun partners, hun kinderen – met wie dan ook.’
Het is interessant hoe Kilbourne het omdraait. Onze cultuur is vol met seks – maar echte erotiek is er eigenlijk niet. Seks wordt niet gepromoot, zegt ze. Seks wordt plat gemaakt. Seks wordt uitgekleed, zou je kunnen zeggen. En dat allemaal om mensen aan te zetten tot kopen. ‘De belangrijkste waarden van het leven’, zegt ze, ‘leren we tegenwoordig niet meer van onze ouders, de kerk of de gemeenschap, maar van internationale concerns die geld willen verdienen.’ Daarmee is onze cultuur, hoe romantisch ook, misschien wel minder vrij dan ooit.
Het goede nieuws is dat veel mensen dit voelen. Het leidt ertoe dat ze weer op zoek gaan, zegt Reitsema. ‘Een Zweedse collega van me gaf een lezing op de seculiere universiteit van Lund, over een christelijke kijk op seks. Er kwamen honderd studenten op af, tot zijn verbazing. Ze bleven tot één uur ’s nachts met hem praten omdat ze op zoek waren naar een visie waarin seks weer bijzonder is.’
Gerelateerde artikelen
- 'Gastvrijheid mag je nooit uitbesteden' (overig)
- Theo Maassen en Thomas Hertog over de kosmos (De Groene Amsterdammer)
- ‘Materie? Die bestaat alleen in onze geest’ (De Groene Amsterdammer)
- Staan in de wereld van nu (overig)
- Als mannen huilen (Karavaan der Zotten)
Gebruikte Tags: cultuur, geloof