Trouw (16 mei 2021)

Paul Kingsnorth: ‘Het christendom was wel het laatste waar ik naar zocht’

We moeten meer naar de Aarde gaan luisteren, betoogde de Engelse schrijver en voormalig milieuactivist Paul Kingsnorth anderhalf jaar geleden, toen ik hem interviewde voor Trouw. ‘Ik heb sterk het gevoel dat er iets groters gaande is in de natuur. Iets heiligs.’ Daarmee bedoelde hij niets christelijks. Juist niet. Maar afgelopen jaar werd hij door elkaar geschud.
366 x bekeken

Onderzoek: De groenste buurten van Nederland

Lees hier mijn vorige interview met Kingsnorth in Trouw en hier mijn portret van hem voor VPRO Tegenlicht

We moeten niet denken dat we ons uit de milieucrisis kunnen organiseren, is de boodschap die de Engelse schrijver Paul Kingsnorth al een aantal jaar uitdraagt. De kern van het probleem is niet op te lossen met een andere politiek, een beter klimaatverdrag of een schonere technologie. ‘We zitten midden in de grootste uitstervingsgolf in 16 miljoen jaar tijd. We stevenen af op een afgrond. Corona zette ons even stil, maar intussen doen we er alles aan om de groeimachine weer op gang te krijgen. We kennen geen grenzen.’

Kingsnorth besloot met zijn gezin in de Ierse natuur te gaan wonen, om ‘kleine plekjes van leven en karakter en schoonheid en betekenis’ te cultiveren en om te gaan ‘luisteren naar de aarde’. Dat klinkt spiritueel, en zo was het ook bedoeld, zegt Kingsnorth in een videogesprek. ‘Al sinds ik trektochten maakte met mijn vader door de heidelanden van Zuid-Engeland heb ik sterk het besef gehad dat er meer is. Een vaag gevoel dat er iets achter de natuur zit, een schepper, of natuurkrachten die iets willen zeggen. Daar zoek ik nu al jaren naar.’

‘Een jaar of acht geleden trakteerde ik mezelf op een zenretraite van een week. Dat was een verademing. Ruim vijf jaar beoefende ik zazen en bestudeerde de lessen van de Boeddha. Heel nuttig en leerzaam. Maar ik miste iets. Er was veel compassie, maar weinig liefde. Ik voelde een afgrond in mezelf. Ik had die leegte eerder opgevuld met seks, roem, activisme, en nu met mediteren, maar die afgrond bleef. Ik wilde het eerst niet toegeven, maar ik wilde iets aanbidden. Geen christelijke God, nee. Zeker niet. Maar wel iets wat groter was dan mezelf.’

Wicca

Kingsnorth besloot toe te treden tot een wiccakring. ‘Wicca is een moderne occulte heksentraditie, samengesteld uit oude religieuze praktijken en symbolen. Iedereen die toetreedt, wordt priester van de grote natuurgodin en de gehoornde god. We deden rituelen in het bos, bij volle maan. Voor veel mensen is het een spel, een verkleedpartij met mantels. Maar als je er dieper ingaat, dan ontdek je dat magie niet nep is. Ik heb echt dingen zien gebeuren door spreuken en magische cirkels die we opriepen. Er zijn krachten in de natuur waarvoor je je kunt openstellen. Maar het zijn niet allemaal goede krachten en je hebt ze ook niet in de hand.’

Ruim een jaar geleden begon Kingsnorth iets vreemds te ervaren. ‘Ik droomde over Jezus, die me een boodschap gaf. Mensen om me heen begonnen over Jezus te vertellen. Hij dook op in boeken die ik las, in emails die ik kreeg. Christus links van me, Christus rechts van me. Het was zenuwtergend, ik wilde dat helemaal niet. Ik was een heidense priester! Het christendom was wel het laatste wat me interesseerde. Ik werd… achtervolgd.’

Op een avond, toen zijn wiccakring zou gaan beginnen met een ritueel, voelde Kingsnorth zich ineens straalberoerd. ‘Ik had heel erg het gevoel dat ik werd overweldigd door een kracht die me belemmerde om de tempel in te gaan. Het was me volkomen duidelijk dat ik werd tegengehouden, en ik wist ook door Wie.’ Na een paar van dit soort heftige ervaringen kon hij maar één ding kon doen, en dat was buigen. ‘Op een avond maakte ik weer zo’n ervaring mee. Toen het klaar was, wist ik het: ik ben christen.’

Rebellie

Dat was een vreemde gewaarwording, want het christendom had hij nooit serieus genomen. ‘Ik zag het als een vermoeide, corrupte religie. Een verzameling morele regels, om God gunstig te stemmen. Ik wist niet dat het christendom in de wortel iets anders is. Dat het het verhaal is van de rebellie van mensen tegen God, en over Christus die de relatie weer herstelt, via nederigheid, armoede en kwetsbaarheid.’

Ik ben niet tot bekering gekomen door een rationele overweging. Ik werd overweldigd, zoals C.S. Lewis schrijft, “door het gestage en onverbiddellijke naderbij komen van Iemand die ik heel hard probeerde niet te ontmoeten”.

‘Deze Christus kwam me halen, zo voelt het nu. Ik ben niet tot bekering gekomen door een rationele overweging. Ik werd overweldigd, zoals C.S. Lewis schrijft, “door het gestage en onverbiddellijke naderbij komen van Iemand die ik heel hard probeerde niet te ontmoeten”. Het klinkt misschien stom allemaal, maar op een andere manier kan ik het niet verklaren. Dat wil niet zeggen dat het irrationeel is, want hoe meer ik er nu over leer, hoe meer dat christelijke verhaal resoneert met alles wat in me zit. Het blijkt me een antwoord te bieden op de verschillende crises die de wereld aan de rand van de afgrond brengen.’

‘We willen heer en meester zijn over de aarde, we bouwen een globaliseringsmachine die de hele wereld kaalvreet, die de oceanen volstopt met plastic en steden vult met miljonairs en tentenkampen. En we willen alsmaar meer. Magie biedt daar geen antwoord op, want ook magie gaat uiteindelijk, net als de moderne wetenschap, ook weer over controle, over hoe je de natuur kunt laten buigen naar je wil. Wat ik niet had beseft, is dat de enige uitweg uiteindelijk bestaat uit nederigheid. Overgave aan de Schepper.’

Afgelopen januari, terwijl corona over de wereld raasde, liet Kingsnorth zich dopen in de ijskoude rivier de Shannon. Door een Roemeens-orthodoxe priester. ‘In een orthodox kerkje in Ierland, met grotendeels migranten, vond ik een eeuwenoud geloof, een geloof met levende heiligen en rituelen met een diepe onverklaarbare kracht, die wijst naar God in alles, in de rivieren en de bergen. Als ik bid, of deelneem aan de eucharistie, dan gebeurt er echt iets, ik voel dat fysiek.’

Het kruis of de machine

De dominante christelijke religie, die verweven is met de macht, is aan het verkruimelen. ‘Voor wie nederig, radicaal christendom zoekt, is dat bemoedigend. De boodschap van Christus heeft niks te maken met machtspolitiek. Het is de radicaalste leer van de geschiedenis. We moeten elkaars voeten wassen, niet de aarde koloniseren. Christus daagde de macht uit, niet met revolutie of activisme, maar met opoffering. Simone Weil zei het zo: wie het zwaard opneemt, vergaat door het zwaard; wie het zwaard neerlegt – wordt gekruisigd.’

Het is rebellie of overgave, overheersing of dienstbaarheid. Het zijn de enige twee alternatieven.

Dat is de keuze waar we voor staan, zegt Kingsnorth, in deze wereld van groei en vooruitgangsgeloof. ‘We hebben een machine opgetuigd die alles vernietigt, onze zeeën, onze bossen, onze culturen en onze relaties. We kunnen de machine bestrijden op zijn eigen voorwaarden, dus met machtspolitiek of activisme, maar worden we misschien wel wat we bestrijden. De andere optie, volgens Weil, is de weg van het kruis, van opoffering, van radicale nederigheid, zoals we in de Bergrede kunnen lezen.’

Wat dat concreet betekent? ‘Eenvoudiger leven, minder technologie gebruiken, meer weggeven, machtspolitiek afwijzen, je naaste liefhebben. En met naaste denk ik niet alleen aan de buurman, maar ook aan het bos in de buurt. Ik denk dat Weil gelijk heeft en dat we moeten kiezen uit deze twee opties. Het is rebellie of overgave, overheersing of dienstbaarheid. De machine of het kruis. Het zijn de enige twee alternatieven die er voor mij, na 25 jaar schrijven en actievoeren, nog overblijven.’

Dat veel mensen tegenwoordig juist de tegenovergestelde beweging maken, van christendom naar een meer heidense spiritualiteit, weet Kingsnorth wel. Sommige vrienden zijn teleurgesteld in zijn ommekeer. ‘Ik ga het gesprek aan, in mijn essays, op mijn weblog. Maar ik heb hier niet rationeel voor gekozen. Er is een macht in me gekomen en die heeft de afgrond weggenomen. En het opvallende is: ik ken verschillende mensen die iets vergelijkbaars hebben meegemaakt. Ik heb echt het gevoel dat de Geest in beweging is in de wereld, juist in deze tijd van crisis.’

Wie is Paul Kingsnorth?

Paul Kingsnorth (Worcester, 1972) was als journalist voor The Guardian en The Ecologist nauw verbonden aan de antiglobalistenbeweging, voordat hij zich volledig wijdde aan het schrijven van romans en essays. Zijn boek ‘The Wake’ werd genomineerd voor de Man Booker Prize. Zijn laatste boek is ‘Savage gods’. In het Nederlands verscheen zijn essaybundel ‘Bekentenissen van een afvallig milieuactivist’. Met zijn vrouw Jyoti en hun twee kinderen woont hij in Ierland.